ΤΡΕΝΑ & ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΣ

Τα μυστικά του σινεμά 11.0

Μπάστερ Κίτον "Ο Στρατηγός", 1926

Εκτός από τα πλοία και τα αεροπλάνα κινηματογράφος «επιβιβάστηκε», επίσης, στα τρένα. 

Η πρώτη προβολή ταινίας… σε ράγες έγινε το 1913 - έξι χρόνια μετά τις πλωτές και δώδεκα χρόνια πριν από τις εναέριες προβολές. Εγκαινιάστηκε σε ένα ειδικά διαμορφωμένο βαγόνι του ρωσικού Υπερσιβηρικού, από μια γαλλική εταιρεία (πιθανότατα την Pathe). 

Για την ιστορία, και μόνο, η τιμή του εισιτηρίου ήταν 50 καπίκια. 

Οι προβολές ταινιών σε (μακράς διαρκείας) σιδηροδρομικά δρομολόγια επεκτάθηκαν σε Ευρώπη και Αμερική, πριν καταργηθούν - οριστικά - στη διάρκεια του Β΄ παγκοσμίου πολέμου. 

Τα τρένα, πάντως, διατηρούν στενούς δεσμούς με τον κινηματογράφο, που ξεκινούν από τα… γεννητούρια του. 

Στις πρώτες ταινιούλες που πρόβαλαν το 1896 οι αδελφοί Λιμιέρ, παρουσιάζοντας στο κοινό τη νέα εφεύρεσή τους, περιλαμβανόταν και η «Είσοδος του τρένου στον σταθμό Λιόν».

Τα τρένα υπήρξαν, εξαρχής, ένα θαυμάσιο εργαλείο για τη δημιουργία έντασης, αγωνίας και καταιγιστικής δράσης. 

Η «Μεγάλη ληστεία του τρένου», που γυρίστηκε το 1903 και αποτελεί μια από τις πρώτες αφηγηματικές ταινίες στην ιστορία του κινηματογράφου, έδειξε τις… ''υποκριτικές'' δυνατότητες αυτού του μεταφορικού μέσου. 

Τα τρένα υπήρξαν ασυναγώνιστοι πρωταγωνιστές (και επικυρίαρχοι του τίτλου) σε ταινίες όπως το «Σαγκάη Εξπρές» με επιβάτιδα τη Μάρλεν Ντίτριχ. 

Μετατράπηκαν σε οχήματα μυστηρίου και σασπένς, όπως έπραξε ο Αλφρεντ Χίτσκοκ στο «Η κυρία εξαφανίζεται». 

Μέσα σε τρένα διαπράχθηκαν οι πιο μυστηριώδεις φόνοι «Εγκλημα στο Οριεντ Εξπρές» με ένα εντυπωσιακό καστ… υπόπτων, με αυτά επιχειρήθηκαν απελπισμένες αποδράσεις «Το τρένο της μεγάλης φυγής» με δραπέτες στο ακυβέρνητο τρένο τους Γιον Βόιτ και Ερικ Ρόμπερτς, έγιναν οι φοβερότερες καταστροφές, όπως ο εντυπωσιακός εκτροχιασμός στο «Ο φυγάς» με τον Χάρισον Φορντ στον ομώνυμο ρόλο.

Δεν υπάρχει κινηματογραφικό είδος από το οποίο απουσιάζει το τρένο, εξαιρούνται φυσικά, τα… αρχαία ιστορικά και οι θαλασσινές περιπέτειες. 

Οι σιδηρόδρομοι έγιναν συνώνυμοι του γουέστερν «Το σιδερένιο άλογο», «Το τρένο θα σφυρίξει 3 φορές», «Το τελευταίο τρένο για τη Γιούμα» κ.λπ. 

Τροχιοδρόμησαν σε δράματα και κωμωδίες, προσφέροντας κλασικές σκηνές ανθολογίας όπως την Γκρέτα Γκάρμπο κι αργότερα τη Βίβιαν Λι, στην τολστοϊκή «Άννα Καρένινα», να πεθαίνουν στις ράγες του τρένου. 

Στις κωμωδίες, η παρουσία (και η … ενεργή συμμετοχή) των τρένων σπάει κάθε ρεκόρ. 

Ξεχωρίζει, εντούτοις, μια ταινία από τα χρόνια του βωβού. Με τον «Στρατηγό» (1926) ο Μπάστερ Κίτον έφθασε την κορυφή της δημιουργίας του, συν-πρωταγωνιστώντας με μια ατμομηχανή, τον «Στρατηγό» του τίτλου. 

Δεν δίστασε, μάλιστα, να την γκρεμίσει από μια γέφυρα στην κορύφωση της δράσης, προκαλώντας την πιο πολυέξοδη σκηνή καταστροφής (με μια μόνο λήψη) στην ιστορία του βωβού κινηματογράφου.     

Χάρη στον Ο.Σ.Ε. τις αμαξοστοιχίες του και τους διάφορους σταθμούς επιβίβασης/αποβίβασης, οι… βρυχώμενοι σιδηρόδρομοι έδωσαν συχνά το «παρών» στις ταινίες του παλαιού (κυρίως) ελληνικού κινηματογράφου. 

Με τρένα πήραν τον δρόμο της ξενιτιάς οι μετανάστες για Βέλγιο ή Γερμανία, με αυτά οι επαρχιώτες κατέβαιναν στην πρωτεύουσα, γνωριμίες και ειδύλλια πλέκονταν στη διάρκεια των ταξιδιών και από τα παράθυρα ξετυλίγονταν, σε αέναες προβολές, τα τοπία της ελληνικής υπαίθρου. 

Στο βαγόνι ενός τρένου, η Νανά Μούσχουρη και το Τρίο Καντσόνε τραγουδούσαν - εν κινήσει - «ο τροχός γυρίζει, ο τροχός κυλάει» «Κάθε εμπόδιο για καλό», ενώ σε κάποιο άλλο βαγόνι, ενός άλλου τρένου και μιας άλλης κωμωδίας, ο κάτοχος εισιτηρίου τρίτης θέσης - Κώστας Χατζηχρήστος - ξεσήκωνε με τις απαιτήσεις του τους επιβάτες της πρώτης «Ο Θύμιος τα ’χει 400».

Από την άλλη, όμως, οι σιδηρόδρομοι - και οι ενδιάμεσοι σταθμοί τους - έδωσαν την ιδέα για μια από τις πιο εμπνευσμένες κακίες που έχουν ειπωθεί σε βάρος του λαϊκού σινεμά και των ταινιών του. 

Αξιοποιεί μια έκφραση/καραμέλα που χρησιμοποιούσαν στις κινηματογραφικές διαφημίσεις της εποχής εκείνης και έχει ως εξής:

- Γιατί το παλιό ελληνικό σινεμά δεν πήγε μπροστά;

- Γιατί κάθε ταινία του ήταν «σταθμός». 

Του Άρη Μαλανδράκη 

από το Protagon.gr 

(25 Αυγούστου 2013)